สูตรที่ 1 : สูตรอาหารเลี้ยงปลากินพืช มีส่วนผสม คือ
– แหน 5 กิโลกรัม
– รำละเอียด 1 กิโลกรัม
– น้ำหมักปลา ที่ได้จากการนำเศษปลาที่เหลือทิ้งมาหมัก

วิธีการทำสูตรที่ 1 :
โดยนำแหนและรำละเอียดมาคลุกเคล้าให้เข้ากัน จากนั้นเทน้ำหมักปลาลงไป1 ลิตร คลุกเคล้าส่วนผสมทั้งหมดให้เข้ากันอีกครั้ง ก็สามารถนำไปใช้เลี้ยงปลาได้โดยปั้นเป็นก้อนๆ โยนให้ปลากิน

สามารถเริ่มให้อาหารสูตรที่ 1 ได้เมื่อไร?
จะเริ่มให้อาหารสูตรนี้ เมื่อปลาอายุได้ประมาณ 1 เดือนเศษ ในช่วงเวลาเช้าหรือเวลาเย็นก็ได้ วันละ 1 ครั้ง บ่อละ 1 กิโลกรัม ซึ่งเลี้ยงปลาไว้บ่อละประมาณ 4,000 ตัว ในแต่ละวันเกษตกรจะมีค่าต้นทุนอาหารปลา เพียงค่ารำละเอียดมื้อละ 2 บาทเท่านั้น
ใช้เวลาเลี้ยงประมาณ 6 – 8 เดือน ก็จับปลาไปขายได้ น้ำหนักตัวละประมาณ 3 ขีด วิธีนี้จะช่วยลดต้นทุนค่าอาหารลงได้มากกว่า 90 เปอร์เซ็นต์ แต่ถ้าช่วงใดในแหล่งน้ำไม่มีแหน เกษตรกรจะใช้ต้นกล้วยแทน โดยนำมาหั่น และตำให้ละเอียดก่อน จึงนำไปคลุกกับรำละเอียดและน้ำหมักปลาให้ปลากินแทน ซึ่งก็ได้ผลดีเช่นกัน
แนะนำว่าถ้านำอาหารปลาสูตรที่ 1 นี้ไปตากแดดให้แห้ง แล้วอัดเม็ด จะสามารถเก็บไว้ใช้ได้นานหลายเดือน

สูตรที่ 2 : การทำอาหารปลากินพืชสูตรประหยัด
อาหารปลากินพืช ใช้ได้กับปลากินพืชทุกชนิด ส่วนผสมเหมือนกันกับสูตรอาหารปลากินนื้อแต่ใช้ปริมาณไม่เท่ากัน ในส่วนของอาหารปลากินพืชจะใส่พืชเยอะ อาหารปลากินเนื้อจะใช้อาหารเสริมโปรตีนเยอะ ตามธรรมชาติของปลา
ส่วนผสม ดังนี้
1. พืชสีเขียว เช่น ผักบุ้ง กระถิน ฯลฯ 5 กก.
2. ปลาป่นหรือหอยเชอรี่ 1 กก.
3. รำละเอียด 2 กก.
4. ปลายข้าวต้มสุก 1 กก.
5. ข้าวโพดป่น 1 กก.
6. กล้วยน้ำว้า/ฟักทอง/มะละกอ (ใช้อะไรก็ได้) 1 กก.
7. เกลือ 2 ขีด
8. กากน้ำตาล 5 ช้อนโต๊ะ
9. EM หรือน้ำจุลินทรีย์ 2 ช้อนโต๊ะ ( ถ้าไม่มีก็ใช้น้ำหมักชีวภาพสูตรหอยเชอรี่ สูตรปลา เหมาะจะใช้ในสูตรอาหารปลากินสัตว์ น้ำหมักเปลือกมังคุด น้ำหมักพืชผัก เหมาะสำหรับใช้ในสูตรอาหารปลากินพืช หรือสูตรไหนแทนก็ได้)

ข้อควารรู้ .. รำละเอียด วัตถุดิบอาหารที่ที่เป็นผลพลอยได้จากการสีข้าว เช่นเดียวกับปลายข้าว แต่ว่ารำละเอียดมีไขมันเป็นส่วนประกอบอยู่ในระดับค่อนข้างสูงมาก (ประมาณ 12-13 เปอร์เซ็นต์) และเป็นไขมันที่หืนได้ง่าย ในภาวะที่อากาศร้อน และมีความชื้นในอากาศสูง รวมทั้งมีการถ่ายเทอากาศไม่ดีเช่นสภาวะการเก็บรำละเอียดในกระสอบป่านธรรมดา รำละเอียดจะเริ่มหืนเมื่อเก็บไว้ 30-40 วัน และไม่เหมาะที่จะนำมาเลี้ยงสัตว์ คุณสมบัติมีโปรตีนประมาณ 12 เปอร์เซ็นต์

แต่ถ้าเป็นรำที่ได้จากโรงสีขนาดกลาง หรือเล็กซึ่งเรียกกันโดยทั่วไปว่า รำปิ่นแก้ว จะมีโปรตีนต่ำกว่าประมาณ 7 เปอร์เซ็นต์ เนื่องจากมีส่วนของแกลบปนอยู่มากมีไขมันสูง 12-13 เปอร์เซ็นต์ ทำให้หืนง่ายเก็บไว้ได้ไม่นาน มีไวตามินบี ชนิดตางๆสูง ยกเว้นไนอะซีน ซึ่งอยู่ในรูปสัตว์ใช้ประโยชน์ได้น้อย ฉะนั้นเกษตรกร ควรเลือกซื้อรำที่ใหม่และไม่มีการปลอมปนด้วยวัสดุต่างๆ เช่น ดินขาวป่น หินฝุ่น ซังข้าวโพดบดละเอียดเป็นต้น และไม่ควรเก็บรำละเอียดไว้นานเกิน 30-40 วัน เพราะรำละเอียดจะเริ่มหืนเสียคุรค่าทางอาหาร

วิธีทำอาหารปลากินพืชสูตรประหยัด สูตรที่ 2
นำหอยเชอรี่มาบดทั้งเปลือก/ปลาป่น ข้าวโพดป่น จากนั้นนำส่วนผสมทั้งหมดมาใส่ในกะละมัง ตามอัตราส่วนกำหนดข้างต้น ผสมให้เข้ากัน หากต้องการทำให้เป็นเม็ดก็นำเข้าเครื่องอัดเม็ด โดยขนาดนั้นสามารถเลือกได้ตามต้องการ หรือจะปั้นเป็นก้อนก็ได้ ขนดเล็กใหญ่ แล้วแต่ขนาดขอลปลา จากนั้นนำไปผึ่งลมให้แห้ง

การนำไปใช้
นำไปหว่านให้ปลากิน วันละครั้ง 2 มื้อ เช้า-เย็น หว่านให้ทั่วบ่อ จุดเดิมเสมอ เพื่อให้ปลาเคยชิน หว่านให้ปลากินหมดภายใน 30 นาที

ประโยชน์
1. ใช้เป็นอาหารปลากินพืชได้ทุกชนิด
2. ปริมาณที่ใช้ โดยใช้วิธีสังเกต ให้อาหารปลาจะกินหมดภายใน 30 นาที
3. ประหยัดกว่าซื้ออาหารปลาสำเร็จรูป
4. มีคุณค่าทางอาหารครบถ้วน
5. ปลาโตเร็ว ใช้ระยะเลาการเลี้ยงเพียง 3 เดือนก็สามารถจับมาบริโภค หรือจับไปจำหน่ายได้

สูตรที่ 3 : ผลิตอาหารสำหรับเลี้ยงปลาไว้ใช้เอง ด้วยสูตรที่เรียนรู้มาจากกรมประมง
วัตถุดิบหลัก ได้แก่
– รำอ่อน 6 กิโลกรัม
– ใบผักบุ้งหรือใบกระถินตากแห้ง 4 กิโลครึ่ง
– อาหารสำเร็จรูป 1 กิโลครึ่ง
– ข้าวสุก เพื่อช่วยให้อาหารจับเป็นก้อน 3 กิโลกรัม
– กากมะพร้าวอีก 1 กิโลครึ่ง

ตากจนแห้ง 1-2 วัน ก็นำไปเลี้ยงปลาที่มีขนาดลำตัว 1 นิ้วขึ้นไป สูตรนี้มีต้นทุนกิโลกรัมละ 10 บาท เหมาะสำหรับปลากินพืช เช่น ปลานิล ปลาตะเพียน แต่หากปรับมาให้ปลากินเนื้อ เช่น ปลาดุก จะเสริมปลาป่นเพิ่มขึ้น แม้ว่าจะต้องเพิ่มระยะเวลาการเลี้ยงออกไปอีก 1-2 สัปดาห์แต่ต้นทุนก็ถูกกว่าไปซื้ออาหารสำเร็จรูปถึง 1 เท่าตัว ช่วยให้เกษตรกรมีกำไรมากขึ้น

สูตรที่ 4 : เทคนิคการทำอาหารเสริมสำหรับปลานิลเพื่อลดต้นทุน
ส่วนผสม ได้แก่
1. รำ 6 กิโลกรัม
2. เปลือกถั่วเหลือง 1 กิโลกรัม
3. เศษผัก 3 กิโลกรัม

วิธีการทำอาหารเสริมสำหรับปลานิลเพื่อลดต้นทุน
นำรำ เปลือกถั่วเหลือง และเศษผักในอัตราส่วนที่กำหนด มาต้มรวมกัน ต้มไว้ประมาณ 20 นาที ก็สามารถนำไปเทให้ปลากินได้ โดยให้กินวันละ 1 ครั้ง

ข้อควรรู้ .. ควรจะให้ปลากินฟาง เป็นอาหารเสริม หรือเรียกอีกอย่างว่าปลากินพืช โดยที่นำฟางไปใส่ไว้ในบ่อปลาไม่ต้องผสมอะไรเลย แช่ไว้ให้เปื่อยแล้วปลาก็จะมากัดกินเอง
ข้อมูลโดย : คุณอำนาจ ปัญญามัง ผู้เลี้ยงไก่ไข่และเลี้ยงปลา จ.ลพบุรี

สูตรที่ 5 : สูตรอาหารปลากินพืช 100 กิโลกรัม
ส่วนผสม
– มันเส้นบดตากแดดให้แห้ง 44 กิโลกรัม
– กากมะพร้าว20 กิโลกรัม
– กากถั่วเหลือง10 กิโลกรัม
– รำอ่อน10 กิโลกรัม
– เศษปลาทั่วไปตามตลาด บดตากแห้ง5 กิโลกรัม
– มูลไก่ไข่10 กิโลกรัม
– ไดแคลเซียม1 กิโลกรัม (มีขายตามร้านขายอาหารสัตว์ทั่วไป)
– แร่ธาตุรวม1/4 ขีด (มีขายตามร้านขายอาหารสัตว์ทั่วไป)
– ไรซีน2 ขีด(มีขายตามร้านขายอาหารสัตว์ทั่วไป)

วิธีการทำสูตรอาหารปลากินพืช 100 กิโลกรัม (สูตรที่ 5)
นำส่วนผสมทั้งหมดมาคลุกเคล้าให้เข้ากันจากนั้นนำไปใส่เครื่องบดให้ละเอียด 2 ครั้ง ครั้งสุดท้ายจะได้ออกมาเป็นเส้นๆเนื้อละเอียด จากนั้นนำไปตากแดดให้แห้งประมาณ 3 วัน หมั่นกลับกองทุกๆ 3 ชั่วโมง ตากแห้งให้ได้ความชื้น 14% จะได้อาหารสำหรับเลี้ยงปลากินพืชที่มีโปรตีนถึง 16 % สามารถนำไปใช้เลี้ยงปลาเป็นอาหารหลักเอง หรือผลิตเพื่อจำหน่ายเป็นรายได้เสริม ผลิตง่าย ต้นทุนต่ำเฉลี่ยเพียงกิโลกรัมละ 5 บาทเท่านั้น เก็บไว้ได้นานประมาณ 3 เดือน

สูตรที่ 6 : สูตรการผลิตอาหารปลานิล
จากการเรียนรู้ศึกษาการเลี้ยงปลานิลของคุณอนันต์ พิทยานุกุล เกษตรกรผู้เลี้ยงปลานิลบ้านใหม่บัวแดง หมู่ที่ 14 ต.แม่ข้าวต้ม อ.เมือง จ.เชียงราย พบว่าอาหารปลานิล สามารถผลิตได้เอง ไม่จำเป็นต้องซื้อจากท้องตลาดเสมอไป อาหารปลานิลที่ผลิตด้วยตนเอง ใช้วัสดุทั่วไปในท้องถิ่น อาหารที่ผลิตได้ยังมีคุณภาพมากกว่าอาหารปลาตามท้องตลาดทั่วไป มีวิธีการทำ ดังนี้
ส่วนผสม คือ
– กากถั่วเหลืองอบ 50 กิโลกรัม
– รำละเอียด 50 กิโลกรัม
– ข้าวโพดป่น 50 กิโลกรัม
– หอยเชอรี่ดิบทั้งเปลือก 1 ถังสี
– กากน้ำตาล 1 กิโลกรัม

วิธีทำสูตรการผลิตอาหารปลานิล (สูตรที่ 6)
– นำกากถั่วเหลืองอบ,รำละเอียด,ข้าวโพดป่น คลุกเคล้าให้เข้ากันในกะละมังขนาดใหญ่
– ผสมกากน้ำตาล 1 กิโลกรัมกับน้ำเปล่าครึ่งกิโลกรัมคนให้เข้ากันมากที่สุด จากนั้นนำไปราดลงผสมบนอาหารที่ผสมไว้ดังกล่าว คนให้เข้าเป็นเนื้อเดียวกันตีให้พอหมาด
– เทหอยเชอรี่ดิบทั้งเปลือกตัวเป็นๆลงผสมกับอาหารในกระมัง คนให้เข้ากัน จากนั้นนำไปเข้าเครื่องอัดให้ได้ออกมาเม็ดๆ
– นำไปตากแดดให้แห้ง สามารถนำไปเลี้ยงปลานิลในช่วงเร่งเจริญเติบโตได้

อาหารสูตรที่ 6 นั้น ต้นทุนอาหารจะถูกกว่าหลายเท่าเฉลี่ยแล้วต้นทุนเพียงกิโลกรัมละ 13 บาท โปรตีนที่ปลาจะได้รับยังสูงกว่าอาหารปลาทั่วๆไปอีกด้วย นอกจากสามารถนำมาเลี้ยงปลานิลได้ตั้งแต่เริ่มปล่อยจากกระชังอนุบาล ยังสามารถนำสูตรดังกล่าวไปเลี้ยงปลาดุกอย่างได้ผลดีอีกด้วย

ควรให้อาหารปลานิล ทุกๆวันวันละ 1 ครั้ง ช่วงเวลาที่เหมาะสมสำหรับการให้อาหารปลานิลคือ ช่วงกลางวันอากาศเปิดแสงแดดสามารถส่องลงถึงพื้นน้ำ เพราะถ้าให้อาหารปลาในช่วงอากาศปิด ปลาจะไม่สามารถกินอาหารได้ แต่ถ้ากินอาหารลงไปปลานิลจะไม่สามารถย่อยอาหารด้วยตนเอง เนื่องจากออกซิเจนมีน้อย

สูตรที่ 7 : อาหารอย่างดีสำหรับเลี้ยงปลานิล
อาหารอย่างดีสำหรับเลี้ยงปลานิลอีกอย่างหนึ่ง ก็คือ ขี้วัวหรือขี้ควายนี่เอง
สำหรับขั้นตอนในการนำขี้วัวขี้ควายไปเลี้ยงปลานิลนั้น มีอยู่ 2 แบบ
แบบแรก คือ การนำเอาขี้วัวหรือขี้ควายสดๆ ไปวางไว้ในน้ำริมบ่อเลี้ยงปลา เมื่อปลาได้กลิ่นก็จะพากันมารุมกินอย่างเมามันทันที
แบบที่สอง คือ นำขี้วัวหรือขี้ควายใส่กระสอบ จากนั้นก็มัดปากกระสอบ เจาะรูไว้รอบๆ กระสอบ จากนั้นก็หย่อนลงไปไว้ในน้ำ และเอาเชือกมัดไว้กับต้นไม้หรือหลักที่ปักไว้ เมื่อปลาได้กลิ่นหรือหิว มันก็จะพากันมากิน โดยจะค่อยๆ กินที่ละเล็กทีละน้อย ประมาณ 2 สัปดาห์ถึงจะเปลี่ยนครั้งหนึ่ง

ประโยชน์ของขี้วัวและขี้ควาย นอกจะทำให้ปลานิลอิ่มหนำสำราญแล้ว ก็ยังช่วยให้ไรน้ำและตะไคร่น้ำเพิ่มจำนวนมากขึ้นและเติบโตอย่างรวดเร็วอีกด้วย ซึ่งทั้งไรน้ำและตะไคร่น้ำล้วนเป็นอาหารชั้นดีของปลานิลและปลากินพืชชนิดอื่นๆ
การเลี้ยงปลานิลด้วยขี้วัวหรือขี้ควาย นอกจากจะช่วยประหยัดต้นทุนในการเลี้ยงแล้ว ก็ยังทำให้ปลานิลปลอดจากสารพิษหรือสารตกค้างต่างๆ และมีความปลอดภัยสูงอีกด้วย